Tembung Entar: Pengertian dan Contohnya
Bahasa Jawa sebagai salah satu bahasa daerah terbesar di Indonesia memiliki struktur pemahaman yang sangat beragam dan khas. Salah satu bentuk pemahaman yang menarik untuk dipelajari adalah tembung entar.
Meski terdengar asing bagi sebagian orang, tembung entar sebenarnya sering digunakan dalam kehidupan sehari-hari, terutama dalam konteks penegasan atau penyisipan kata dalam kalimat. Dalam artikel ini kita akan membahas pengertian tembung entar, contoh tembung entar, dan kegunaannya dalam bentuk kalimat secara lengkap dan jelas.
Tembung entar dalam bahasa Jawa merupakan kata-kata yang memiliki arti bukan sebenarnya. Dalam bahasa Indonesia tembung entar sepertihalnya ungkapan atau makna kias. Tembung entar disebut juga kata pinjaman karena dalam menyusun kata atau kalimat diterapkan pada kata yang tidak pas. Misalnya; "adus", yang sebenarnya harus diterapkan dengan kata "adus banyu kali". Tetapi dalam tembung entar bisa dipadukan dengan kata "kringet", adus kringet yang artinya bekerja keras. Secara lengkap silahkan simak ulasan berikut ini.
Tembung Entar
Tembung entar yaiku tembung silihan, tembung kang ora kena ditegesi mung sawantahe bae. Dadi tegese ora salugune. Diarani uga arti kiasan.(terjemahan; Tembung entar yaitu kata pinjaman, kata yang tidak dapat diartikan sebenarnya. Jadi artinya bukan sebenarnya. Dinamakan juga arti kiasan).
Dalam bahasa Indonesia, tembung entar bisa disamakan dengan “kata sisipan” atau partikel ekspresif, seperti: "toh", "sih", "dong", "kok", "ya", "lho", dan sejenisnya.
Entar = silih = ampil (pinjam)
Tembung entar tegese tembung-tembung sing duwe teges ora sabenere. Ing Basa Indonesia diarani kiasan utawa ungkapan. (terjemahan; tembung entar artinya kata-kata yang mempunyai arti bukan sebenarnya. Di dalam Bahasa Indonesia dinamakan kiasan atau ungkapan).
Tuladha =
a. Gedhe atine
b. Dawa tangane
c. Jembar segarane
d. Adus kringet
Fungsi dan Ciri Tembung Entar
Tembung entar tidak memiliki arti leksikal sendiri, tetapi mempengaruhi rasa dan nada kalimat. Fungsinya antara lain:
- Memberikan penekanan atau penegasan
- Mengungkapkan sikap atau emosi pembicara
- Memberikan nuansa sopan, halus, atau santai
- Tidak bisa berdiri sendiri sebagai inti kalimat
- Tidak mengubah struktur gramatikal
Contoh tembung entar lan tegese lan ukarane bisa disinau ing bab wulangan ngisor iki.(terjemahan; Contoh tembung entar dan artinya dan kalimatnya dapat dipelajari di bab berikut ini).
Dalam bahasa Jawa banyak sekali istilah kata yang diambil dari kata-kata kiasan. Hal ini sesuai dengan karakter masyarakat Jawa yang sangat menjunjung tinggi adab ewuh pakewuh (Tembung saroja) sehingga dalam berdialog atau berkata sering menggunakan tembung entar atau kata kiasan agar tidak menimbulkan perasaan yang kurang mengenakkan.
Contoh Tembung Entar
1. Abang-abang lambe, tegese mung lelamisan, ethok-ethok ora tenanan.
2. Abang dluwang, tegese putih/pucet banget
3. Abang raine, tegese kewirangan, kisinan.
4. Abot kapuk, tegese entheng banget.
5. Adol bagus, tegese mamerakake baguse.
6. Adol ayu, tegese mamerake ayune.
7. Adus kringet, tegese nyambut gawe abot, nyambut gawe mempeng.
8. Ala jenenge, tegese ora dipercaya wong liya.
9. Alus tembunge, tegese omongane kepenak dirungokake.
10. Atine ana wulune, tegese duwe kekarepan ala, drengi srei.
11. Bau suku, tegese tenaga, abdine.
12. Mbukak wadi, tegese ngandhakake wewadining liyan.
13. Mbuwang tilas, tegese nutupi tumindake sing ora becik.
14. Cegah elek, tegese sarana kanggo supaya betah melek.
15. Cagak urip, tegese sarana kanggo nyukupi kabutuhan urip.
16. Cepak rejekine, tegese gampang anggone golek rejeki.
17. Cilik atine, tegese tansah ngandhut kuwatir, sumelang.
18. Cupet nalare, tegese ora bisa mikir.
19. Dadi gawe, tegese tansah ngrepotake wong liya.
20. Dawa tangane, tegese seneng njupuk darbeking liyan, seneng colong jupuk.
21. Ndhedher kabecikan, tegese tumindak becik marang wong liya.
22. Dhuwur pangkate, tegese dadi panguwasa.
23. Entek atine, tegese kuwatir banget, keweden banget.
24. Entheng tangane, tegese seneng milara, cengkiling.
25. Enthengan tangane, tegese seneng nyambut gawe, seneng nulung wong liya.
26. Gedhe atine, tegese ora gampang sumelang, tatag.
27. Gedhe endhase, tegese gumedhe, sumangkean.
28. Gedhe omonge, tegese umuk, seneng ngumukake deduweke.
29. Nggedhekake puluk, tegese ora prihatin, akeh mangane ora prihatin.
30. Nggegem tangan, tegese ora gelem tandang gawe, keset ora gelem nyambut gawe.
31. Golek urip, tegese nyambut gawe kanggo nyukupi urip.
32. Idu geni, tegese kabeh guneme kudu bisa ditindakake utawa kudu bisa klakon.
33. Jembar dhadhane, tegese sabar banget.
34. Jembar kawruhe, tegese akeh kawruhe, akeh ngelmune.
35. Jembar segarane, tegese sugih pangapura.
36. Kandel kulite, tegese ora bisa ngrasakake, degdaya, ampuh, sekti.
37. Kembang lambe, tegese tansah dadi pocapane liyan, tansah dadi gunemane liyan.
38. Kulak warta, tegese golek kabar.
39. Kuwat drajad, tegese cocok dadi panguwasa, cocok dadi pemimpin.
40. Lambe tipis, tegese akeh omonge, criwis.
41. Landhep dhengkul, tegese bodho banget.
42. Landhep pikire, tegese pinter.
43. Lara ati, tegese serik, lara atine.
44. Lara ayu, tegese lara cacar.
45. Lobok atine, tegese sabar banget.
46. Lumah tangan, tegese ora gelem cawe-cawe, ora gelem nandangi.
47. Lunyu ilate, tegese guneme mencla-mencle.
48. Manis tembunge, tegese omongane gawe seneng.
49. Mata dhuwiten, tegese petung banget marang dhuwit.
50. Mateng kawruhe, tegese pinter, sekolahe dhuwur.
51. Mati sandhang pangane, tegese ora ana dalan kanggo golek sandhang pangan/ panguripan.
52. Mati ilate, tegese ora bisa ngrasakake enake panganan.
53. Meres kringet, tegese nyambut gawe kanthi mempeng.
54. Mogel ilate, tegese seneng mangan enak.
55. Nandur kabecikan, tegese tumindak becik, gawe becik.
56. Ngangsu kawruh, tegese sekolah, maguru, mondhok ing pesantren.
57. Ngatonake siyunge, tegese nuduhake panguwasane, nuduhake wanine.
58. Ngatonake dhadhane, tegese umuk, sesumbar, pamer.
59. Ngendhaleni hawa nafsu, tegese nyegah kekarepan ala.
60. Nggedhekake puluk, tegese kurang prihatin, seneng mangan enak.
61. Nyolok mata, tegese tumindak sing ora prayoga ing sangarepe bojone, tumindak ala kanthi terang-terangan.
62. Oleh wirang, tegese kisinan, kewirangan.
63. Ora duwe ati, tegese wedi, kuwatir banget.
64. Padhang pikire, tegese seneng.
65. Padhang ulate, tegese sumeh, grapyak.
66. Panas atine, tegese nesu banget.
67. Papan kiwa, tegese papan ora adhakan, ora ketengan kambah wong.
68. Pedhes tembunge, tegese guneme gawe serik.
69. Peteng atine, pikire, tegese susah, sedhih.
70. Rai gedheg, tegese ora duwe isin.
71. Rupak raine, tegese cuketan.
72. Rupak jagade, tegese judheg, ora bisa lunga-lunga.
73. Sepi kawruhe, tegese bodho.
74. Sepi ing pamrih, tegese ora duwe pamrih, ora duwe melik.
75. Sesak dhadhane, tegese mangkel, serik banget.
76. Tadhah udan, tegese lirangan gedhang sing ndhuwur dhewe, sawah ditanduri pari mung musim udan.
77. Tatu atine, tegese serik banget.
78. Tipis lambene, tegese seneng nyatur eleking wong liya, criwis.
79. Thukul pikire, tegese akeh akale.
80. Thukul turune, tegese duwe turun, duwe anak.
81. Udan tangis, tegese akeh sing padha nangis.
82. Ulate peteng, tegese nesu.
83. Utang nyawa, utang pati, tegese gawe pepati.
84. Utang wirang, tegese gawe wirange wong liya.
85. Weteng karet, weteng kadhut, tegese akeh pangane, akeh tadhahe.
86. Wedi getih, tegese jirih.
87. Wedi kangelan, tegese ora gelem rekasa, kesed.
Contoh Kalimat Tembung Entar
Agar lebih mudah dipahami, berikut adalah contoh kalimat tembung entar lengkap dengan penjelasannya:
1. Tembung Entar: "Abang raine"
“bareng to sindir ngono trus abang raine cah kui”
2. Tembung Entar: “Cupet nalare”
“Gur mergo masalah sepele dadi cupet nalare”
3. Tembung Entar: "Gede omonge"
“Dadi uwong kok gur gede omonge, ora jumbuh karo kasunyatan”
4. Tembung Entar: “Landhep pikire”
“Cah kui sekolahe dhuwur dadi landhep pikire”
5. Tembung Entar: "Lunyu ilate"
“Ojo percoyo karo mukidi, cah kui lunyu ilate”
Tembung Entar dalam Pendidikan Bahasa Jawa
Materi tembung entar termasuk bagian dari pelajaran Bahasa Jawa di sekolah dasar hingga menengah. Guru biasanya mengenalkan tembung entar dalam konteks percakapan sehari-hari agar siswa dapat:
- Memahami nuansa ekspresi dalam berbahasa
- Menghindari ucapan yang kasar atau datar
- Menyesuaikan tutur kata dengan konteks sosial
Pentingnya Memahami Tembung Entar
Dalam budaya Jawa yang menjunjung kesopanan, kelembutan, dan harmoni dalam berbahasa, tembung entar memainkan peran penting. Memahami penggunaannya akan membantu:
- Berkomunikasi lebih sopan dan elegan
- Menyesuaikan diri dalam situasi formal maupun santai
- Meningkatkan keterampilan berbahasa Jawa baik lisan maupun tulis
- Melestarikan kekayaan tutur lokal yang penuh nilai budaya
Tembung entar adalah salah satu kekayaan bahasa Jawa yang menjadikan percakapan terasa lebih hidup, santun, dan penuh nuansa. Meskipun tidak memiliki makna secara mandiri, penggunaannya dapat mengubah rasa dan nada kalimat secara signifikan. Dengan memahami dan menggunakan tembung entar secara tepat, kita tidak hanya berbicara dalam bahasa Jawa, tapi juga menghidupkan nilai-nilai budaya yang terkandung di dalamnya.
Tembung Garba: Pengertian dan Contohnya
Tembung Camboran: Pengertian, Jenis, dan Contohnya
Tembung Dasanama dalam Bahasa Jawa Secara Lengkap
Demikian ulasan tentang "Tembung Entar: Pengertian dan Contohnya" yang dapat kami sajikan. Baca juga artikel Kawruh Basa Jawa menarik lainnya hanya di situs SeniBudayaku.com.